Kıdem Tazminatı Yasası, İş Kanunu'na bağlı olarak bir kurumda sigortalı olarak çalışan kişinin, kıdem tazminatına hak kazanma sebeplerinden biri nedeniyle işinden ayrılması durumunda kendisine verilen paraya kıdem tazminatı denir. Mevcut yasaya göre işçi haksız yere işten atıldığında ya da emekli olduğunda kıdem tazminatı alabiliyor. Ayrıca kadın işçiler evlendikten sonra bir yıl içinde işten ayrıldıklarında, erkekler ise askere gittiklerinde kıdem tazminatı alabiliyorlar.
İşçinin vefatı durumunda ise hak edilen kıdem tazminatını ailesi alabiliyor. Kıdem tazminatının miktarı, çalışılan her yıla karşılık bir aylık giydirilmiş brüt ücret olarak hesaplanıyor. Yani 10 yıl çalışmış olan bir işçi 10 aylık giydirilmiş brüt ücret tutarında kıdem tazminatı almaya hak kazanıyor. İşçinin çeşitli sebeplerle işyerinden ayrılırken işveren tarafından iş kanunu gereğince işçiye vermiş olduğu bir tazminat şeklidir. Kıdem tazminatı, şüphesiz işçi ve işveren arasında en fazla tartışılan konudur. İş mahkemelerindeki yükün en az yüzde 50'si kıdem tazminatı ile ilgili davalardan oluşmaktadır.
Dolayısıyla fon kurulduğunda hem iş mahkemelerinin yükü azalacak hem de davalar kısa zamanda sonuçlanacak. Yeni düzenleme ile istifa edene kıdem tazminatı adına bir işçi, iş sözleşmesini istifa ederek sona erdirmesi halinde, hizmet süresi kaç yıl olursa olsun kıdem tazminatına hak kazanamıyor. İş sözleşmesi ve toplu sözleşmesinde istifa edene de kıdem tazminatı ödeneceği yönünde bir hüküm olması geçersiz olup bu durumda da tazminat ödenemez.
Fakat Kıdem Tazminatı Fonu kurulursa, adına en az 10 yıl Fon'a prim ödenen işçinin isteği halinde kıdem tazminatı ödenecek. Eğer yasa TBMM'de görüşülüp kanunlaşırsa Kıdem Tazminatı Fonu'na 10 yıldan fazla prim ödeyenler istifa etseler bile kıdem tazminatı alabileceklerdir. 10 Haziran 2003 tarihinden itibaren 1475 sayılı İş Kanunu 14. Maddesi olan Kıdem Tazminatı hariç olmak üzere tamamen yürürlükten kaldırılmış, yerine 4857 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bugün de Kıdem Tazminatı ile ilgili çalışma hayatımızda halen kullanılan yasal düzenleme 1475 sayılı yasadaki 14. Maddedir.
Bu maddeye göre bir işçinin kıdem tazminatını hak edebilmesi için
- İşçinin kendi isteği ile işten ayrılmamış olması,
- İşçinin işveren tarafından ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışları nedeniyle işten çıkarılmamış olması,
- İşçinin erkek ise muvazzaf askerliği nedeniyle işten ayrılmak zorunda kalmış olması,
- İşçinin işten ayrılması, İş yasasının 24, maddesinde belirtilen işçinin haklı bir nedene dayanarak derhal işi bırakması hakkı şartına bağlı olması,
- İşçinin emeklilik şartlarını yerine getirmiş olup emeklilik için ilgili kuruma toptan ödeme veya maaş bağlanması için müracaat etmiş olması,
- İşçi en az 7000 gün prim ödeme gün sayısı ya da en az 25 yıllık sigorta ve 4500 gün prim ödeme gün sayısı şartını yerine getirmiş olup kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmayı beklemeden kendi isteği ile işten ayrılmış olması ya da 506 sayılı yasanın geçici 81'ci maddesindeki emeklilik sürelerini doldurmuş olmak kaydı ile sadece yaşını doldurmayı bekliyor iken yine kendi isteğiyle işten ayrılmış olması,
- İşçi kadın ise ve çalışırken evlenmiş ise evlendikten sonraki bir yıl içinde işten ayrılmak istemesi,
- İşçinin ölmüş olması gerekir.
- İşçinin aynı işyerinde veya aynı işverene bağlı değişik işyerlerinde en az bir yıllık çalışma süresi olmalıdır.
Kıdem tazminatı hesaplamasında; Kişinin son ay aldığı brüt maaşına bakılır.
Örnek; Bir kişi bir iş yerinde 5 yıl çalışmışsa ve brüt maaşı 1500 TL ise kıdem tazminatı 1500 TL x5=7500 TL'dir. Bu ücretten damga vergisi kesilir.
Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?
Kıdem tazminatı hesaplanırken çalışana hizmet verdiği her bir yıl için 30 günlük brüt ücret karşılığında kıdem tazminatı ödenir. Örneğin en son aldığı brüt maaşı 2100 TL olan bir çalışan, 8 yıl hizmet verdiği işyerinden 8x2100=16.800 TL kıdem tazminatı alır. Hak sahibinin kazancından %0,66 (Binde 66) oranındaki damga vergisi haricinde herhangi bir kesinti yapılmaz. Kıdem tazminatı uygulanacak maaşın belirlenmiş bir tavanı vardır. 2014 yılının ilk yarısı için kıdem tazminat tavanı 3.438,22 TL'dir. Bu miktardan yüksek maaşlar için de bu rakam temel alınır. Hamilelik ve doğum nedeniyle işten ayrılan çalışan kıdem tazminatı alamaz. Öte yandan malullük maaşı için işten ayrılan çalışan kıdem tazminatı alır. Geçmişte herhangi bir kamu kurumundan kıdem tazminatı alan bir çalışan, başka bir kamu kurumundan da hizmet süresince kıdem tazminatı alma hakkına sahiptir. Sporcularsa 4857 sayılı iş kanununa tabi olmadıklarından kıdem tazminatı alamaz. İşyeri devredilen çalışan da kıdem tazminatı talep edemez.
