Kıdem Tazminatı, bir işçiye çeşitli nedenler dolayısı ile işinden ayrılacağı zaman iş kanunlarına bağlı olarak işveren tarafından verilmesi gereken tazminata kıdem tazminatı denilmektedir. Bir işçinin işinden kendi isteği ile ayrılması kıdem tazminatı kazanma hakkı oluşturmamaktadır. Kıdem tazminatı işçinin çalıştığı son ay için geçerli olan brüt maaş üzerinden hesaplanmaktadır.
Bu ücret tutarından sadece damga vergisi kesintisi yapılmaktadır. Ayrıca işçinin kıdem tazminatı alabilmesi için 1 yıllık çalışma sürecini tamamlamış olması gerekmektedir. İş Kanunu'na göre kıdem tazminatının amacı; işçilerin gelir ve güvenliğini sağlamak, işçilerin gereksiz olarak işten çıkarılması sonucu oluşacak olumsuz durumları önlemek, işçinin çalıştığı sürece gösterdiği özveri, sadakat, güven ve emeğin bir karşılığı olarak verilen ödül olmasıdır.
Bir işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için neler gerekir?
- İşçinin işyerinden kendi isteği ile ayrılmamış olması,
- İşçinin ahlaki ve iyi niyet gibi kurallara uymama nedeniyle işten ayrılmamış olması,
- Kadın işçilerinin evlilik nedenine bağlı olarak işinden ayrılma durumunun söz konusu olması ve bu durumu gösteren belgeyi 1 yıl geçerli süre ile işverene teslim etmesi,
- Erkek işçilerin askerlik nedeni ile işinden ayrılma durumunun olması,
- Sağlık nedenlerinden dolayı ya da zorlayıcı durumlara bağlı olarak işçinin işinden ayrılması,
- İşverenin ahlaki ya da iyi niyet kurallarına aykırı bir şekilde davrandığının gerekçe gösterilerek işten ayrılma,
- Yine aynı şekilde bu defa işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davrandığı gerekçe gösterilmesi nedeniyle işten çıkarılması,
- İşçinin emeklilik hakkı kazanması ile gerekli kuruma prim ya da gün sayısının yatırılarak işten ayrılması,
- Kıdem tazminatı için hak kazanılmasında önemli olan nokta işçinin işyerinde en az 1 yıl süre çalışma şartlarını yerine getirmiş olması söz konusudur.
Kıdem Tazminatı için zaman aşımı süresi ne kadar?
Bir işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanmış ise bu tutarı ‘'10 yıl içerisinde ‘' alması gerekir. İşçi hak ettiği tazminatı 10 yıl içerisinde almaz ise tazminat alma hakkı ortadan kalkacaktır.
Kıdem Tazminatı nasıl hesaplanır?
Kıdem tazminatı hesaplanmasında işçiye işyerinde çalıştığı her yıl için prim, ikramiye, giyecek ve yakacak yardımı gibi özel yardımlar vb. Gibi harcamaların da eklenmesi ile edilmesi ile brüt giydirilmiş ücretin 30 günlük tutarı eklenmektedir. Burada giydirilmiş ücret terimi işçiye ödenen prim, giyecek yardımı, yakacak yardımı, yol ve ikramiye gibi tutarların da işçinin brüt maaşına eklenmesi ile elde edilen tutardır. Kıdem tazminatı hesaplanması sırasında sadece damga vergisi kesintisi yapılmaktadır.
Şöyle bir örnekle daha açıklayıcı olmak gerekirse;
İşçinin son 1 aylık brüt maaşı 1.500 TL diyelim. 15 yıllık bir işçiye ödenecek kıdem tazminatı şu şekilde hesaplanır.
15x1500=22,500TL-damga vergisi kesintisi olarak hesaplanır.
Daha sonra işçinin işyerinde çalışmış olduğu sürenin yıldan arta kalan aylarının güne çevrilmesi ve son brüt ücretle 365'e bölünmesi sonucu işçinin günlük ücreti bulunur. İşçinin günlük ücreti ve yıldan arta kalan ayların güne çevrilmesi ile bulunan süre çarpılarak buradan elde edilen sonucun önceki hesaplanan tutara eklenmesi sonucu işçiye ödenecek kıdem tazminatı hesaplanmaktadır.
Son brüt ücret hesaplanmasında dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?
- İşçiye yapılacak ödemenin sözleşme ya da yasalar nedeniyle doğmuş olması gerekir,
- Süreklilik arz etmesi ve emeğin para ya da para ile ölçülebilmesi gerekir,
Kıdem tazminatı hakkı olmayan işyerleri ve işler şunlardır
Deniz ve Hava taşıma işleri, 50 ya da daha az sayıda işçi çalıştıran Tarım ve Orman işleri ile işyerleri, Aile içinde kalan tarımla ilgili her türlü işler, ev hizmetleri (Temizlikçi, bahçıvan gibi), Çıraklar, Sporcular ve Rehabilite edilenler iş kanunu kapsamı dışında bulundukları için kıdem tazminatı hakları bulunmamaktadır.
İşçinin Kıdem Tazminatı almaya hak kazandığı durumlar
İşveren tarafından çalışma koşulları tek taraflı olarak değiştirilirse ve işçi yeni şartlar altında çalışmayı kabul etmez ise haklı olarak 6 gün içerisinde işinin feshini isteyebilme ve kıdem tazminatı alma hakkına sahiptir. İşçinin çalıştığı günlerin S. S. K kurumuna eksik yatırılması durumunda işçi haklı olarak işini feshederek kıdem tazminatı alma hakkı kazanmaktadır. Eğer işçi mevsimlik bir işte çalışıyorsa ve işveren sonraki dönemde işçiyi işe çağırmamışsa bu durumda işçiye haklı olarak kıdem tazminatı hakkı doğmaktadır.
Not: İşçi işyerinde çalıştığı dönemlerde grev gibi bir duruma katılmış ise bu süreler kıdem tazminatı hakkına eklenmez.
Kıdem Tazminatının üst limiti nedir?
Kıdem tazminatı için yasaların belirlemiş olduğu bir üst limit sınırı bulunmaktadır. 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu çerçevesinde kıdem tazminatı azami emeklilik ikramiyesini geçmeyecek şekilde ödenmelidir.
